Witold Gombrowicz, pytany przez ks. Janusza Stanisława Pasierba o cel tworzenia literatury pięknej, stwierdził, że służy ona „do utrudniania życia”¹. Z pewnością nie da się zamknąć w tym jednym stwierdzeniu całej twórczości literackiej, istnieją wszak książki pisane choćby „ku pokrzepieniu serc”. Prawdą jest jednak, że dobra literatura najczęściej nie ułatwia życia, ale je utrudnia, bo skłania człowieka do bardziej zniuansowanego spojrzenia na sprawy, które widział do tej pory w sposób uproszczony, i zmusza go do postawienia pytań, których nigdy wcześniej sobie nie stawiał.

---

Paradoksalnie, fikcyjna opowieść może zaowocować u czytelnika głębszym, a więc także prawdziwszym spojrzeniem na rzeczywistość. W literaturze pięknej będziemy zatem szukać nie tyle jednoznacznej odpowiedzi, ile raczej głębszego zrozumienia tego, na czym polega bliskość księdza względem ludzi, wśród których żyje. Za materiał literacki posłuży niezbyt znana, choć od dawna dostępna w języku polskim nowela hiszpańskiego pisarza, Miguela de Unamuno, Święty Manuel Dobry, Męczennik².

Duchowy testament

Utworów literackich opowiadających o życiu księży powstało wiele, wybór akurat tego jest w jakimś stopniu arbitralny, związany po części z osobistymi sympatiami autora artykułu, a po części z chęcią wyjścia poza żelazny kanon książek Bernanosa, Greene’a czy Marshalla. Miguel de Unamuno (1864-1936), powieściopisarz i intelektualista, był w hiszpańskiej kulturze XX wieku człowiekiem-instytucją. Filolog klasyczny, rektor Uniwersytetu w Salamance, wygnany za granicę za czasów „pierwszej dyktatury”, wypowiadający się na wszystkie tematy publiczne, uchodził za sumienie Hiszpanii, człowieka rozdrapującego narodowe rany i niedającego się łatwo zakwalifikować do żadnego ze zwalczających się obozów. Liberalne sympatie nie przeszkadzały mu być zarazem jednym z ciekawszych myślicieli religijnych XX wieku, o silnie tragicznym nastawieniu, zapowiadającym już XX-wieczny egzystencjalizm. Walka między wiarą a zwątpieniem – „agonia chrystianizmu”, jak sam ją nazywał – była jednym z najważniejszych, jeśli nie najważniejszym tematem jego życia i twórczości. (…)

 

¹ J. S. Pasierb, Zgubiona drachma. Dialogi z pisarzami, Towarzystwo „Więź”, Warszawa 2006, s. 37.

² M. de Unamuno, Święty Manuel Dobry, Męczennik i trzy inne opowieści, tłum. P. Fornelski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, s. 29-83. Przy cytatach podano w nawiasie numer strony.

Więcej przeczytasz w najnowszym numerze kwartalnika PASTORES 106 (1) 2025.

---

KS. ANDRZEJ PERSIDOK (ur. 1984), teolog, wykładowca teologii fundamentalnej w Akademii Katolickiej w Warszawie, rezydent w kościele św. Marcina w Warszawie. Specjalizuje się w antropologii teologicznej i w historii teologii XX wieku.

---